Тендер таңдау жолдары
Талдау, бәсекелестер және бизнестің ерекшелігі
Тендерлермен бәрі оңай емес: мұнда жай ғана ұтып алу жеткіліксіз (алайда бұның өзі қиынға соғады), оған дайындалу керек — қолайсыз жағдайларға түспес үшін құжаттаманы, тапсырыс берушінің талаптарын, орындалу мерзімін және жұмыс көлемін зерттеп, танысқан маңызды. Тендер таңдаған кезде қай жайттарға назар аудару керектігін, бәсекелестерді қалай талдау және табысқа жету мүмкіндігін қалай бағалауға болатынын осы мақалада айтып береміз.
Тендердің түрлері
Тендер — сатып алудың жалпылама және кең тараған атауы. Қазақстандық заңдарда сатып алуға «тендер» ұғымы ғана қолданылмайды, бірақ кәсіпкерлер осы ұғымды жиі қолданады. Ресми түрде бұл ұғымды сатып алулар деп атайды. Алайда, сатып алу бірнеше жолмен жүзеге асырылады: байқау, тендер, аукцион және баға ұсыныстарын сұрату (күнделікті өмірде — «ценовки» деп аталады). Осы мақалада біз «тендер» сөзін қолданатын боламыз.
Мемлекеттік сектор, квазимемлекеттік және жеке компаниялар тендерге тапсырыс берушілер бола алады. Әрқайсысының өз мамандандырылған порталдары бар. Бұл туралы біз бұрынғы мақаламызда толығырақ жазған едік:
Тендерге енді ғана кірісіп жатқан кәсіпкерлер үшін тендерді қай тапсырыс берушіден таңдаудың айтарлықтай айырмашылығы жоқ. Мұнда компания бағытына қараған дұрыс. Мысалы, сіз кеңсе тауарларын жеткізумен айналысатын ЖК-сыз. Сіздің тауарларыңыз мемлекеттік органдарына да, жеке компанияларға да керек болуы мүмкін. Айырмашылық — тек қана кәсіпкерлерге қойылатын талаптарда.
Мемлекеттік сатып алу талаптары біркелкі және заңмен реттеледі. Мысалы, қатысушы тапсырыс берушінің немесе мердігердің туысы болмауы керек және мемлекеттік сатып алуға жосықсыз қатысушылар тізілімінде болмауы тиіс. Ал жеке компаниялардың кез келген талаптары болуы мүмкін — олар әдетте лотқа берілген құжаттамада көрсетіледі.
Тендер лотының сипаттамасы
Тендер сайттарының көбісі бір-біріне ұқсас. Олардың іздеу жүйелері бар және іздеген кезде санат, сатып алу әдісі, өтінім мәртебесі, орындау мерзімі, аймақ және тағы басқа сияқты сүзгілерді баптауға болады.
Бастапқы бетте сатып алудың атауы, нөмірі, сомасы және мәртебесі көрсетіледі. Атауын басу арқылы тендерді кім жариялағаны және қандай техникалық сипаттамалар сұратып жатқаны көрсетілген ішкі бетке өтуге болады.
Коммерциялық ұйымдардың сатып алу порталындағы ең танымал санаттар бизнес, құрылыс және жөндеу, электроника және жабдықтар, сондай-ақ көлік және автоөнімдерге арналған қызметтер болып табылады. Негізгі бетте, олардың әрқайсысының астында осы санаттар бойынша ақша айналымының жалпы сомасын көруге болады.
Назар аударатын жайттар
Тендер алмас бұрын, оның тиімділігін түсіну қажет. Мұны үш құрамдас бөліктерді есептеу арқылы жасауға болады:
- Өзіндік құны;
- Көлік шығындары, жеткізу;
- Салықтар
Мысалы, ЖК 100 дана көлеміндегі кеңсе орындықтарын жеткізу бойынша тендерді ұтып алды, лоттың құны — 1 млн 200 мың теңге. Кәсіпкер тауарды 679 мың теңгеге өткізетін жеткізушіні тауып, 30 мың теңгеге шығатын жеткізу бағасын және 36 мың теңге көлемінде төленетін салықты есептеп, қосқан. Нәтижесінде тендерден түсетін пайда 455 мың теңгені құрайды. Сонымен қатар, тендердің маржасын келесі формула бойынша есептеуге болады:
Маржа = (Сату бағасы – өзіндік құны) ÷ Сату бағасы × 100%
Біздің жағдайда маржа 38% болып шықты — бұл өте жақсы көрсеткіш.
Қандай ерекшеліктер болуы мүмкін
Техникалық тапсырманы мұқият зерттеу маңызды. Иә, бұл жалпы талаптар болып көрінсе де, іс жүзінде дәл осы жерде егжей-тегжейлерге жете қарау керек:
- Тауарларды жеткізу немесе жұмыстарды орындау мекенжайын ескеріңдер. Өзіңіз Алматыда болып Ақтөбеге медициналық дәрі қобдишаларын жеткізу тендерін ұтып алсаңыз, логистикаға назар аударыңыз. Сіз өз міндеттемелеріңізді уақытында орындауыңыз керек, себебі кешіктіргеніңіз үшін төлемдер мен айыппұлдар есептеледі, ал тендерді орындамаған болсаңыз, жосықсыз жеткізушілер тізілімінен табылуыңыз мүмкін.
- Жұмыстың көлемін және оларды орындау шарттарын қараңыз. Тапсырыс беруші сипаттамадағы жұмыстардың стандартты жиынтығына қосымша әрекеттер талап етуі мүмкін. Мысалы, ЖК құрылыс жұмыстарын жүргізу үшін мердігер мекемені тартуды жоспарлап отыр, ал тапсырыс берушінің шарттарына сәйкес қызметкерлер штатта кемінде бір жыл болуы керек.
Тендер ұтып алу мүмкіндігін арттыру
Қазақстандық тендерлердің артықшылығы — олар ашық түрде өтеді. Бұл әр қатысушыға барлық құжаттаманы — лоттардың сипаттамаларын, нәтижелер хаттамасын, кім және қандай бағамен қызмет көрсеткенін көруге мүмкіндік береді. Сондықтан тендермен жаңа айналысып бастаған кәсіпкерлерге бірінші ұсынысымыз — осы құжаттарды ашып, бәсекелестік талдауын жүргізу. Ал тәжірибесі бар компаниялар жұмыс көлемін түсінеді және өз бәсекелестерін біледі. Көптеген сайттар өздерінің аналитикалық қызметтерін ұсынады, олар керек санаттағы көлемдерді бағалауға көмектеседі.
Екіншіден, бизнес бағытын ескеру керек — тек жұмысыңызға қатысты сұраныстарға жауап беру керек. Қызметіңізге сәйкес келмейтін тендерлерге уақыт жоғалтудың қажеті жоқ. Мысалы, егер ЖК автоматты қақпалар орнататын болса, әйтеуір біреуді тауып аламын деп, терезелер орнатуға тендер алудың қажеті жоқ.
Үшіншіден, сұралған кепілді алдын ала дайындау керек — ол тапсырыс берушіге байланысты. Біреулер банк кепілдігін немесе оның электрондық нұсқасын сұрауы мүмкін, ал мемлекеттік сектор электрондық әмиянды толтыруды талап етуі мүмкін, онда қажет сома автоматты түрде бұғатталады.
Бәсекелестер арасында ерекшелену
Кәсіпкер тендер таңдады және оның бірқатар бәсекелестері бар делік. Ең бастысы — тапсырыс берушінің негізгі талаптарына сай болу.
Көзге түсу үшін ең жақсы бағаны, жақсы шарттарды және жақсы тауарды ұсыну керек. Қызықтыратын баға болғаны дұрыс — баға неғұрлым аз болса, ұтып алу мүмкіндігі соғұрлым көп болады. Жақсырақ шарттар, мысалы, жеткізу мерзімі бойынша, пайдаңызға тиеді. Тағы бір ұсыныс — сол бағадағы тауарды одан да жақсы сипаттамалармен ұсыну. Мысалы, тұтынушы core i5 компьютерлерін сұрайды, ал сіз бұл бағамен сол маркадағы core i7 компьютерін ұсына аласыз. Бұл тұтынушы бас тартпайтын тартымды ұсыныс.
Техникалық жағынан барлығы келесідей болады: тұтынушы тарапынан техникалық сипаттама талап ретінде тіркеледі, жеткізуші ұсынылған шешім ретінде өзінің сипаттамасын жібереді. Ол сипаттамаға өз ұсынысыңызды қоса аласыз. Бірақ бұл сипаттама келісімшартқа қосымша ретінде қосылады және оны міндетті түрде орындау керек екенін ескеруіңіз керек.
Кеңестер
Бұрын тек тендерге қатысу үшін құрылған әмбебап компаниялар көп болатын. Олар тендер аланыңа кіріп, тендер ұтып алып, лотты өз шарттарымен қалай болса да жеткізе аламыз деп ойлаған. Қазір тендерге қатысу үшін жай ғана ЖК ашып, соның негізінде бизнес құру аз болады. Компанияның өз бағыты болу керек.
Егер, ЖК осындай мақсатпен ашылған болса, онда кәсіпкер келесі санаттардан бастай алады — тұрмыстық және кеңсе керек-жарақтары, тұрмыстық химия. Қазақстан экономикасын ескере отырып, кәсіпкерлер табыс таба алатын келешегі бар санат — қызмет көрсету.
Бұл процеске кірісуге бос уақыты мен ресурстары жоқ адамдарға арнайы тендер маманын жұмысқа алуға болады. Әдетте, олар құжаттамамен көмектесетін заңгерлік білімі бар қызметкерлер. Ал егер кәсіпкердің өзі іске кірусіге дайын болса, онда өзі де қатыса алады.
Тапсырыс берушіге жеткізушінің ЖК немесе ЖШС болғаны маңызды емес. Ең бастысы, жеңімпаз талапқа сай болып, барлығын сапалы әрі уақытында орындаса болды. Тендер — лотерея емес, бизнес. Құжаттаманы мұқият зерделеу, талаптарды орындау, бәсекелестерді талдау және ең жақсы шарттарды ұсыну қажет.