Қазақстанда несие тарихын түзету жолдары

Несие тарихы нашар кәсіпкерге банктер жаңа несие беруден бас тартуы мүмкін, тіпті ескі несиелер бойынша болмашы кешіктірілген төлемдерге де қарайды. Бірақ жағдайды түзетуге болады. Мұны қалай жасау керектігін осы мақалада анықтайық.

Несие тарихы дегеніміз не

Несие тарихының дерекқорында адамның немесе компанияның барлық несиелері туралы ақпарат сақталады: несиелердің мерзімі мен сомасы, кешіктірілген төлемдер, субъект кепілгер немесе қосалқы қарыз алушы болған жағдайлар. Несие тарихы осы дерекқордан алынған ақпарат негізінде қалыптасады. Бұл барлық ағымдағы және аяқталған қаржы міндеттемелерін және оларды өтеу тәртібі туралы толық ақпаратты қамтитын құжат.

Несие бермес бұрын, банк бұл деректерді бағалайды. Ай сайынғы табыс қарыздарды жаба алмайтын болып шықса немесе төлем бойынша кешіктірілген күндер көп болса, онда несие беруден бас тарту ықтималдығы жоғары.

ЖК, ЖШС және жеке тұлғаның несие тарихы

Жеке кәсіпкер мен жеке тұлғаның несие тарихы ортақ, өйткені олардың ЖСН-і бір. ЖК — бұл компания емес, бұл адамның мәртебесі. Егер адам несие алып, кешіктіріп төлесе, содан кейін ЖК ашып, бизнес несие бойынша өтініш берсе, банк оның төлемдерді кешіктіргенін көріп, жаңа несие беруден бас тарта алады.

Бірнеше кәсіпкерлер шаруа немесе фермер қожалығына біріктірілген болса, оларға БСН беріледі, бұл нөмір бойынша бөлек несие тарихы қалыптасады. БСН ЖШС-ға да беріледі, бірақ банктердің көбі компанияның басшысы мен барлық құрылтайшылары бойынша несиелік есептерді сұрайтынын есте ұстаған жөн, бұл банктің несие бағдарламасы мен жеке саясатына байланысты.

Несие тарихы тек қарыз алушының келісімі бойынша ғана беріледі. Басқа адамның тарихын, мысалы, серіктесті тексеру үшін оның нотариалдық сенімхатын алу керек. Контрагенттердің сенімділігін БСН бойынша басқа сервистер арқылы тексерген дұрыс, бұл туралы мына сілтеме арқылы оқыңыз:

Банктер несие тарихын қалай бағалайды

Әдетте, несие тарихы қарыз алушының соңғы бес жылдағы мәліметтерін қамтиды. Бұрынғы кешіктірулер туралы ақпарат ешқайда жоғалмайды, дерекқорда сақталып қалады, бірақ оң тарих қалыптасқан жағдайда төменге қарай түсе береді. Барлық қарыз алушылар мен несие берушілер арнайы келісім негізінде бес жылдық несие есебін де, толық ақпаратты да сұрата алады. Толық ақпарат несие тарихын қадағалап жүрген және кешіктіруге жол бермеген қарыз алушылардың құқықтарын қорғайды. Тек соңғы бес жылда ғана кешіктірілген төлемдері бар кәсіпкерлер несие алу үшін өздерінің оң несие тарихын бүкіл несие тарихымен бірге қарастырып пайдалана алады.

Әр түрлі банктер өздерінің бағалау өлшемдерін қолданады: кейбір банктер кез келген кешіктірілген төлемі бар қарыз алушыларға несие беруден бас тартады, ал басқалары кешіктіру бір рет және елеусіз болған жағдайда несие бере береді. Несие шарттары неғұрлым тиімді болса, қарыз алушыға қойылатын талаптар соғұрлым қатаң болады. Мысалы, шағын бөліп төлеуді рәсімдеу кезінде банк соңғы алты ай немесе бір жыл ішіндегі төлем тәртібін ғана ескеруі мүмкін, ал ипотека немесе бизнеске арналған несие қарастырылғанда барлық қолжетімді ақпаратты зерттейді. Банктер несие тарихынан басқа, қарыз алушының табыс деңгейін, жұмыс тұрақтылығын, отбасылық жағдайын және жалпы қарыз жүктемесін талдайды.

Сондай-ақ, қарыз жүктемесінің коэффициентін ескеру қажет: жаңа несиені қоса алғанда, барлық ай сайынғы несие төлемдерінің сомасы қарыз алушының ресми табысының 50%-нан аспауы керек. Егер қаржылық жүктеме тым жоғары болса, несие беруден бас тарту ықтималдығы артады.

Кейде несиелерді мерзімінен бұрын өтеу кәсіпкерге теріс әсер етуі мүмкін. Мысалы, егер қарыз алушы несиелерді үнемі мерзімінен бұрын жауып отырса, банк мұны қаржылық мінез-құлықтың тұрақсыздығы деп санап, жаңа несие беруден бас тартуы мүмкін.

Несие тарихының болмауы да қиындық тудыруы мүмкін — егер қарыз алушы ешқашан несие алмаған болса, банк оның төлемқабілеттілігін бағалай алмайды. Егер кәсіпкер болашақта бизнес дамыту үшін несие алуды жоспарласа, онда несие тарихын алдын ала қалыптастырған дұрыс.

Банктер қарыздар туралы ақпаратты кредит бюросына 10 күн ішінде, ал коллекторлық агенттіктер — айына кемінде бір рет береді. Сондықтан қарыз алушының қаржылық мінез-құлқындағы кез келген өзгеріс кредиттік есепте аздаған кідірістен кейін көрінеді. Бірақ жаңа қарыздар бойынша ақпарат кредит бюросына бір жұмыс күн ішінде беріледі.

Несие тарихын жақсарту жолдары

Несие тарихын мүлдем өшіріп тастау немесе өзгерту мүмкін емес, кез келген кешіктіру туралы ақпарат автоматты түрде кредит бюросына жіберіледі, бірақ банктер жаңа несие бойынша өтінімдерді қайта қарастыру үшін көрсеткіштерді жақсартуға болады.

1. Несие тарихын үнемі тексеріп отыру. Оны Бірінші кредиттік бюрода немесе eGov арқылы жылына бір рет тегін сұрай алуға болады. Егер несие тарихында қателіктер болса, мысалы, кешіктірілген төлемдер туралы жалған мәліметтер немесе дұрыс емес жеке деректер болса, өтініш беруге болады. Ол үшін ЭЦҚ қажет.
2. Ағымдағы қарыз бойынша кешіктірулерді төлеу. Қазіргі төлемі кешіктірілген қарыз болған жағдайда жаңа несие алу мүмкін емес, банктік скоринг мұндай өтінімдерді бірден бұғаттайды.
3. Оң несие тарихын қалыптастыруды бастау. Егер өткен кешіктірулерден кейін жаңа несиелер алынбаған болса, несиелік рейтинг жақсармайды. Шағын несиелерді алып, оларды уақытында төлеуден бастауға болады, бұлай ескі несие туралы ақпарат артқа жылжи бастайды. Мысалы, тауарлық несиені, тіпті шаш кептіргішті бөліп төлеу арқылы алуға болады. Ең бастысы — сома емес, қарызды уақытында төлеу.
4. Несиелік жүктемені азайту. Егер бірден бірнеше несие болса, оларды қайта қаржыландыруға болады — бұл қарыздарды төмен мөлшерлемемен бір төлемге біріктіруді білдіреді. Бұл жүктемені азайтуға және несиелік рейтингті жақсартуға көмектеседі.
5. Қолданбайтын несие карталарын жабу. Карта қолданыста болмаса да, банк борыштық жүктемені есептеу кезінде қолданыстағы бүкіл лимитті ескереді.
6. Депозит ашу — банктер ақша жинақтайтын клиенттерді жақсы көреді.
7. БКБ-да Revit қызметін пайдалану. Егер несиелік рейтинг төмен болса, ал банктер жаңа несие бермесе, бұл қызметке өтініш беруге болады. Қызмет қарыз алушының несие тарихын талдап, оның табысын қарайды және осыған сүйене отырып, тоғыз айға арналған жеке ұсыныстарын қалыптастырады. Осы ұсыныстарды орындау несиелік ұпайдың 700-ге немесе одан да көп баллға дейін өсуіне әкеледі.

Несие тарихын түзету үшін уақыт қажет. Егер кәсіпкер бірнеше жылдар бойы төлемдерді кешіктіріп төлесе және қарыздар жинақтаса, бір күн ішінде банктердің сенімін қайтару мүмкін емес. Несие тарихын қалпына келтіру — оны бұзғанына кеткен уақытты алады, одан да көп болмаса. Бірақ жағдайды дұрыс қаржылық стратегия арқылы түзетуге болады — шағын несие алып, оны уақытында төлеу, жаңа кешіктірулерді болдырмау және қарыз жүктемесін бақылау.

Индира Қарлыбаева, Бірінші кредиттік бюроның Тұтынушылармен жұмыс істеу бөлімінің басшысы

Ломбардтар, пәтер иелерінің кооперативтері және алименттер

Қарыз алушылардың көбі несие тарихына тек банк несиелері ғана әсер етеді деп ойлайды. Бірақ бұған басқа қаржылық міндеттемелер де әсер етуі мүмкін. Мысалы, соңғы жылдары ломбардтар өз клиенттері туралы мәліметтерді несиелік бюроларға бере бастады. Егер қарыз алушы өз мүлкін кепіл ретінде қалдырса және оны қайтармаса, яғни жасалған шартты бұзса, бұл орындалмаған міндеттеме ретінде қарастырылып, несие тарихына теріс әсер етуі мүмкін. Егер қарыз алушы мүлікті қайтарып алмайтынын білсе, келісімшарт жасамағаны жөн және мүлікті ломбардта қалдыру немесе сату келетінін айтқан дұрыс.

Коммуналдық қарыздар да банк шешіміне әсер етуі мүмкін. Кейбір несие берушілер табиғи монополиялар субъектілері — электр, су, газ және басқа да коммуналдық қызметтер жеткізушілер алдындағы қарыздарын тексереді. Егер қарыз алушының коммуналдық төлемдер бойынша төлем кешіктірулері болса, бұл несие беруден бас тартуға себеп болуы мүмкін.

Кейде тіпті алимент міндеттемелері де ескерілуі мүмкін — кейбір жағдайларда банктер қосымша көздерден алынатын берешек туралы ақпарат сұрайды. Егер қарыз алушының алимент бойынша қарызы болса, бұл оның кредит төлеу қабілетіне әсер етіп, жаңа несие беру мүмкіндігін төмендетуі мүмкін.

Адамдардың көбі банктерде қарыз алушылардың «қара тізімі» бар деп ойлайды және одан қалай шығу керектігін білгісі келеді, шын мәнінде мұндай тізім жоқ. Банктер әр клиентті несие тарихына қарай бағалайды — бұл несие тарихынын деректерінен қалыптасатын көрсеткіш. Егер адамда 90 күннен астам кешіктірілген немесе үлкен сомадағы өтелмеген қарыздар болса, бұл рейтингті төмендетеді. Егер адамда уақытша қаржы қиындықтары болса, несие берушіге алдын ала хабарласқан дұрыс. Банктер қарыз төлеуді кейінге қалдыру, борыш мерзімін ұзартуды рәсімдеу немесе медиативті келісім жасауды ұсынулары мүмкін — бұл ай сайынғы төлемдерді азайтып, несие тарихының нашарлауына жол бермейді.

Индира Қарлыбаева, Бірінші кредиттік бюроның Тұтынушылармен жұмыс істеу бөлімінің басшысы

Қазақстанда несие тарихын түзетуге болады, бірақ бұл уақыт пен тәртіпті қажет етеді. Ең бастысы — кешіктіруі бар қарыздарды жабу, жаңа төлем бойынша кешіктірулерді болдырмау және қаржылық беделді біртіндеп жақсарту. Бірнеше айдан кейін рейтинг көтеріле бастайды, ал банктер несие бойынша өтінімдерді қайта қарастыруға дайын болады.