Тақырып бойынша жарияланымдар Базалық мөлшерлеме

RMCI серпініне сәйкес 2023 жылдың мамырында монетарлық қатаңдықтық одан әрі күшеюі жалғасуда. Индексті құраушы қозғалыс экономикадағы бағаларға бірбағытты нәтиже береді. Бұл ретте монетарлық шарттардың қатаңдатылуына негізінен бағамдық құраушы ықпал етуде.

RMCI индексінің екі құрамдас бөлігі 2023 жылдың мамыр айының қорытындысы бойынша өзінің тепе-теңдік мәнінен көбірек ауытқи бастады. Нақты пайыздық мөлшерлемелер біртіндеп оң мәндер аймағына өтуде. Бұл ҚРҰБ базалық мөлшерлемесінің 16.75% деңгейінде сақталуы аясында бағалық қысымның әлсіреуі арқасында қамтамасыз етіліп жатыр. Бірақ соған қарамастан ол халықтың сатып алушылық ынта-ықыласына әлсіз ғана шектеушілік әсер етуде.

Біріншіден, халықтың ақша жинау немесе шығындау бойынша шешімі инфляцияның қандай болатыны туралы болжамға тікелей байланысты. Бұл болжамдар 2023 жылдың мамырының қорытындысы бойынша бағалардың нақты өсу қарқынынан (15.9) да жоғары болды (17). Яғни бұл экономикалық агенттердің инфляцияның одан әрі өсетіндігін іштей, түйсігімен күтетіндігін білдіреді. Ал олардың бұлай ойлауына тұрғын үй-коммуналдық қызмет және ЖЖМ нарығындағы бағалық жағдаят әсер етуде. Ал екіншіден, тұтынушылық несие берудің қолжетімділігі, сондай-ақ белсенді қазыналық басқару құралы тұтынушылық сұранысты артық деңгейде сақтауға итермелейді. Бұл әрине, нарықтық күштерде теңгерімсіздікті қалыптастырады. 

Нақты тиімді теңге бағамында оң алшақтықтың кеңеюі оның ішінде жоғары базалық мөлшерлемемен қамтамасыз етіледі және бұл монетарлық шарттар тарапынан бағалардың импорттық құрауыштарына шектеуші ықпалдың күшеюіне әкеп соғады. Осылайша ақша-несие шарттарының негізгі ықпалы көп жағдайда тұтыну инфляцияның сыртқы құрамдауыш бөліктерін бақылауға алумен білінеді. Ал сол кезде ішкі бағалық қысымды шектеуге бағытталған шаралардан нәтиже болмайды. Бұған макроэкономикалық саясаттардың келісілмегендігі және ақша-несие саясатының трансмиссиялық механизмінің пайыздық арнасының әлсіздігі себеп болуда.   
 

Наурызда ұлттық валютаның нарықтық серпіні сақталды. Валюталық қысым индексі 0.1 пайыздық тармаққа (п.т.) өсті. Алайда индекстің өзінің мәні әлі де сыртқы қысым жоқ аймақта тұрақтаған. Мұндай серпін бірінші кезекте халықаралық резервтер мен Ұлттық Банктің активтерінің, сондай-ақ орташа өлшемделген TONIA мөлшерлемесінің өсуіне байланысты туындаған.

Ақпанда валюталық қысым индексі 2.9 пайыздық тармаққа (п.т.) өсті. Алайда оның мәні әлі де бағамға артық қысымның түсіріліп жатпағандығын білдіреді. Ағымдағы кезеңде бағам серпіні ең жоғары дәрежеде нарықтық факторлардың теңгерімін көрсетеді. Төмендегі графикадан 2022 жылдың наурызында индекстің шектен тыс өскендігін байқауға болады (+31.6 п.т.). Бұл халықаралық резервтердің төмендегені және базалық мөлшерлеменің күрт өскендігі салдарынан орын алды. Мұндай секірістер маусымда (резервтердің 3%-ға), тамызда, қыркүйекте (базалық мөлшерлеменің әсері) және желтоқсанда (TONIA мөлшерлемесінің өсуі) байқалды. Индекстің бұлайша өзгеруі валюта нарығына белгілі бір дәрежеде араласқандықты білдіреді.

Бүгін біз макроэкономикалық жағдайдың дамуы бойынша өз пайымдауларымызды және негізгі экономикалық индикаторларға қатысты болжамдарымызды жарияладық.

Әлемдік қаржы секторының тұрақсыздануына байланысты тәуекелдер картасының ауқымы өткен аймен салыстырғанда кеңейді. Бұл ретте 2022 жылдың барысында басымдылыққа ие болған экономикалық тәуекелдер: инфляция, жеткізу тізбектеріндегі үзілімдердің жоспарлы түрде төмендеп жатқандығы байқалады.

Батыс елдерінің банктеріндегі ағымдағы ахуалдар қарыздар мен қор нарығы бойынша тәуекел-сыйлықақысының өсуіне әкеп соғады. Бұл ахуал – жүйелік қаржылық дағдарыс емес, АНС бойынша қатаң шаралар өткізудің және бірқатар банктердің қате тәуекел- менеджментінің заңды нәтижесі.

Қазақстан экономикасының өсу қарқыны жақсы. Қазыналық ынталандырулардың ауқымды бола түсуі, тау-кен өндіру өнеркәсібіндегі тұрақтылық және баға бойынша қысымның әлсіреуі - ЖІӨ өсуіне қатысты болжамдарымызды 3.8-4.3%-дан 4.0-4.5%-ға дейін қайта қарауымызға негіз болатын факторларға айналды. Бұл ретте сұранысты шектен тыс, артығымен ынталандыру есебінен экономиканың қызуы тұрақты сипатқа ие болғандығын атап өтуге болады. Бұл бір жағынан ЖІӨ-нің жоғары дәрежеде өсуіне, ал басқа жағынан алып қарағанда инфляциялық ахуалдың және базалық мөлшерлеменің жоғары мәнінің сақталуына ықпал етеді.

Сыртқы инфляциялық қысымның әлсіреуі, тұрақты айырбас бағамы және тежеуші монетарлық шарттардың ұзақ уақыт сақталуы тұтыну белсенділігін тежейді және инфляциялық болжам тарапынан тәуекелдердің әлсіреуіне әкеп соғады, сондай-ақ олар тұтынушылық инфляцияның болашақ серпіні бойынша болжамдарымызды қайта қарауға себеп болды. Біздің болжамдарымыздың жаңа базалық сценариі бойынша инфляция 13.4%-ға төмендейді (бұған дейінгі баға – 15.1%). Теңге бағамы бойынша болжамға сәйкес ол жыл қорытындысы бойынша бір АҚШ доллары үшін 477 теңгеге дейін әлсірейді, ал сәуірде 456-466 теңге деңгейінде болады.

2022 жылғы желтоқсанда ақша-несие саясаты біршама қатаңдатылып, дезинфляциялық сипатқа ие бола бастады. Бұл бір мезгілде НТАБ-тың өзінің әлеуетінен жоғары деңгейде қалыптасуымен және нақты пайыздық мөлшерлемеде теріс алшақтықтың қысқаруымен бірге орын алды. RMCI индексінің мәні тежеуші монетарлық шарттар аймағында орналасқан. Бұл ретте ол бейтарап аймаққа жақын. Қаралып жатқан аймақта НТАБ мәні 2022 жылдың қарашасындағы деңгейінде қалды. Бұған сауда шарттарының қолайлы болғандығы септігін тигізді.

НТАБ-тың 2022 жылдың соңғы 5 айы ішінде нығаю үрдісі қазақстандық өндірушілердің шетел нарықтарында баға жағынан бәсекеге қабілеттілігін іргелі түрде тежеуі тиіс. Алайда геосаяси шиеленістерге байланысты жекелеген тауар нарықтарында тапшылықтың оқтын-оқтын пайда болуы Қазақстанның экспорттық түсіміне түсетін жағымсыз ықпалды төмендетеді. Индекстің бағамдық құрылымында оң алшақтықтың аздап қысқаруы оң үрдіс болып саналады. Өйткені бұл дерек НТАБ мәнінің шартталған іргелі тепе-теңдік мәніне қарай түзетіліп жатқандығына сәйкес келеді. Өйткені ол айтарлықтай қайта бағаланған болатын.

Осы ретте пайыздық құрам бөліктің алшақтығы 0-ге жақын болды. Ал нақты пайыздық мөлшерлеменің теріс сипаты азая түсті. Мұны реттеушінің 2022 жылдың қарашасында жүргізген өктемді шараларына қарамастан, желтоқсанның басында базалық мөлшерлеменің 75 б.т.-қа көтерілуімен және инфляциялық болжамдардың нашарлай бастуымен, сондай-ақ мемлекет тарапынан экономиканы қолдау шаралары аясында теңгелік өтімділіктің артығымен көбейіп жатқандығымен түсіндіруге болады.

2022 жылдың қарашасында ақша-несие шарттарының қатаңдатылуы одан әрі жалғасты. Бұл теңгенің нақты тиімді айырбас бағамын одан әрі нығайту және нақты пайыздық мөлшерлемеде теріс алшақтықтың төмендеуі барысында НТАБ-ты өзінің әлеуетті деңгейінен жоғары қалыптастыру есебінен орын алды. 

RMCI индексінің мәні 2022 жылдың мамырынан бері тұңғыш рет тежеуші монетарлық шарттар аймағына өтті. ҚРҰБ-тың мөлшерлемелерді көтеру циклын аяқтағысы келетіндігі туралы нақты мәлімдемесін ескерер болсақ, пайыздық құрамдас бөліктің қысқа мерзімді әсері (инфляция төмендеу үрдісіне өткенге дейін) бейтарап сипатқа жақын болады. Инфляция төмендеген сайын, сондай-ақ НТАБ-та оң алшақтық сақталған жағдайда монетарлық шарттар іскерлік белсенділікті басып тастамау әрі жоғары инфляциялық ахуалды төмендету үшін бейтараптыққа жақын тежеуші сипатқа ие болады. 

Монетарлық шарттардың құрамдас бөліктері әлі де инфляциялық үдерістерге және экономикалық келешекке әр түрлі бағытта әсер етіп жатыр. Бағамдық бөлік оларды шектейді, ал пайыздық мөлшерлемелер іскерлік белсенділіктің өсуіне ынталандырушы сипатта әсер етеді және тұтынушылық және инвестициялық сұранысты аз шектейді. 

Jusan Analytics командасы жылдың экономикалық қорытындысын шығарды және 2022 жылдың 5 негізгі уақиғаларын айқындады

Монетарлық шарттар индексінің (RMCI) серпіні отандық экономикада ақша-несие шарттарының шамасы өзгергендігін білдіреді. Қазан айында ақша-несие шарттары бұған дейінгі үш аймен салыстырғанда қатаңдатыла түсті. Сәйкесінше индекстің мәні ынталандырушы аймақтан бейтарап ақша-несие шарттарына өту жағдайына сәйкес келеді. 

Монетарлық шарттардың құраушы индексі инфляциялық үдерістер мен экономикалық келешекке әр түрлі бағытта ықпал етеді. Айталық, пайыздық мөлшерлеменің құрамдауыш бөлігі іскерлік белсенділіктің өсуіне оң әсер етеді, ал айырбас бағамының құрамдауыш бөлігі керісінше қатаң шарттар қалыптастырады. Ол экономикалық өсім мен инфляцияны бәсеңдететін жиынтық сұранысты тежейді.

Қазан айының қорытындысы бойынша пайыздық мөлшерлемелер экономикалық агенттердің тұтыну және инвестициялық жоспарларын шектеу үшін жеткілікті дәрежеде жоғары болған жоқ. Нәтижесінде нақты пайыздық мөлшерлемелер тұрғысынан алып қарағанда экономикалық өсім мен инфляцияны ынталандырушы қысым өткен кезеңге қарағанда арта түсті.

Қыркүйектің қорытындысы бойынша монетарлық шарттар индексінің1 (RMCI) динамикасы әлі де ынталандырушы шарттарға сәйкес келеді. Алайда RMCI мәні бейтарап аймаққа етене жақындады. Бейтарап шарттар экономиканың бірқатар секторларының қысқа мерзімді өсуіне оң әсер ететін ықпалдарды жояды. Осылайша алдағы өзгерістердің көп жағдайда факторлардың нақты теңгерімін көрсетулеріне мүмкіндік жасайды.

Монетарлық шарттардың бейтарап аймаққа жылжуына теңгенің нақты тиімді бағамындағы оң алшақтық ықпал етті. Жалпы НТАБ теңгерімді мәннен шамалы ғана ауытқыды.

2022 жылдың тамызының қорытындысы бойынша монетарлық шарттар1 (RMCI) экономикада жиынтық сұраныс пен іскерлік белсенділіктің өсуіне септігін тигізетін ынталандырушы жағдайлардың сақталғандығын білдіреді.

Бұған әсіресе нақты пайыздық мөлшерлемелердің теріс аймаққа (тамыздың қорытындысы бойынша -2.26%, шілдеде -1.91%) өтуі көп септігін тигізеді. Тамызда теңгенің нақты тиімді бағамы тарапынан бұған дейін байқалған теріс алшақтықтың 3 еседен аса қысқарғаны тіркелді. Бұл теңгенің атаулы өрнекте рубль мен еуроға қатысты нығайғаны және Еуропалық одақта инфляция деңгейінің өскендігі есебінен орын алды. Осы ретте теңгенің нақты тиімді бағамының ағымдағы алшақтығы елдің сауда-саттық қызметіне әлі де ынталандырушы сипатта ықпал етеді.