Тақырып бойынша жарияланымдар Іскерлік белсенділік

Алғашқы жартыжылдықтың деректері бойынша экономика 5%-ға, ал ҚЭИ 5.6%-ға өсті. ҚЭИ мен ЖІӨ арасындағы айырмашылықтың үлкейе түсуі кәсіпқойлық қызметтер, жылжымайтын мүлікпен жасалатын операциялар, сондай-ақ мемлекеттік басқару және қорғаныс салаларындағы экономикалық құлдырау нәтижесінде орын алды. Циклдік салалар әлі де экономиканың басты драйвері болып қалуда. Олар мемлекеттік шығындардың өсуі, тұтынушылар белсенділігінің артуы және инфрақұрылымдарды жаңғырту бойынша жоспарларды орындау аясында қостаңбалы мәнде өсіп жатыр. Біз бұл салаларда жоғары өсу қарқыны одан әрі сақталатындығын күтеміз.

Өнеркәсіптік сектор да экономикаға оң серпін беруде. Айталық, базаның әсері арқасында тау-кен өндіру өнеркәсібі өткен жылдың маусым айымен салыстырғанда 15.4%-ға өсті. Өткен жылы КҚК мен Қашаған кенішіндегі қиындықтар қараша айына дейін жалғасқанын ескерер болсақ, жыл соңына дейін бұл салалардың жоғары деңгейде дамитындығын күтуге болады.       

Осылайша бұған дейін байқалған үрдістер сақталады және экономика ысыну аймағында болуын жалғастырады.

Жоғарыда айтылғандарды ескерер болсақ, алдағы айда экономиканың жоғары даму қарқынының 4.7-5.0% ауқымында сақталатындығын, ал кейіннен 4.5-4.8%-ға дейін аздап, төмендейтіндігін күтеміз. Бұған сонымен қатар іскерлік белсенділік тарапынан жағдайдың жақсарғандығы, халық тарапынан тауарлар мен көрсетілетін қызметтерге сұраныстың артуы, құрылыс саласының күрт дамуы және сыртқы нарықтардағы тұрақты ахуал да оң сипатта әсер ететін болады.

Алайда геосаяси ахуалдардың нашарлауы, сұраныстың жеткіліксіздігіне байланысты мұнай бағасының түсуі және ел ішінде бағалардың өсуі тарапынан келетін қауіп-қатерлер сақталады.

Біздің болжауымыз бойынша 2024 жылдан бастап, экономиканың жыл сайынғы өсімі 3.9-4.2% деңгейінде болады. Мұндай өсімнің негізгі қозғаушы күштерінің бірі - көмірсутектік сектор болмақ. Өйткені мұнай кеніштері көбейеді, мұнай өңдеу артады, тауар жеткізудің балама жолдары ашылады, сондай-ақ ұлттық даму жоспарын орындау аясында жаңа өндірістер енгізіледі.

Сәуірде дэшборд нәтижесі бойынша 30 фактордың 20-сы экономиканың қызуы асқынып тұрғанын көрсетті. Қызу экономиканың қамтамасыз етілмеген мүмкіндіктерінің туындауына әкеп соғады, яғни сұраныс артады. Мұның аяғы – жоғары инфляция. Сондай-ақ қарқынды өсу есебінен барлық ресурстар пайдаланылады. Соның салдарынан дағдарыс орын алып, экономика тұралай бастауы мүмкін. Талдау 4 блок бойынша жүргізіледі: инфляция, сондай-ақ монетарлық, экономикалық және сыртқы шарттар. Сондай-ақ біз ҚРҰБ баспасөз хабарламасына семантикалық талдау жүргіземіз.

Жалпы экономиканың қызуын бағалаудың төмендеуі бағалардың өсу қарқынының бәсеңдеуі және бірқатар корпоративтік сектордың, айталық сауда секторына кредит беру ықпалы нәтижесінде болып жатыр. Ал тез өсіп жатқан іскерлік белсенділік және экономикалық шарттар тарапынан көрсеткіштер экономикада сұранысты арттырып, жағдайды ушықтыра түсуде. Таяу уақытта жекелеген маркер-тауарлардың қымбаттауы және олардың басқа да тұтыну тауарлары мен қызметтерінің бағаларына кері әсер етеді. Осының барлығы экономикада инфляциялық қысымның арта түсетіндігі туралы болжамымызға негіз бола алады.

Қалыптасып жатқан жағдай, экономиканың дамуына мемлекет тарапынан белсенді қазыналық көмек көрсетілуі, сондай-ақ сыртқы шарттар тарапынан тұрақсыздықтың күшею қаупі біздің «монетарлық шарттарды жұмсартуға ешқандай алғышарттар» жоқ деген бағамызды растай түседі.

2023 жылдың 3 айының қорытындысы бойынша ҚЭИ өсімі 4.0%-дан 5.1%-ға дейін өсті.

Экономиканың дамуының бұлайша үдеуінің басты қозғаушы күші – нақты сектор. Онда құрылыс саласы күрт өсті. Бұл ретте байланыс саласы мен тау-кен өндіру секторында өсу қарқыны аздап төмендеді. 

Құрылыс саласының өсуі 12.8%-дан 15.7%-ға дейін жеделдеді. Тоқсан ішінде тұрғын үй ғимараттары құрылысы 4.0%-ға, тұрғын үй емес ғимараттар 21.1%-ға және құрылысжайлар 18.1%-ға өсті. Бұл саланың қарқынды дамуы ескі ипотекалық бағдарламаларды ұзарту әрі жаңаларын енгізу, негізгі капиталға жұмсалатын инвестицияның артуы (+16.1%, өткен жылы – 1.5%), құрылыс жобаларының аяқталуы және осы саланы мемлекет тарапынан тұрақты түрде қолдау аясында жүзеге асырылып жатыр. 

Өнеркәсіп секторында жағдай бір мәнді емес. 3 айдың қорытындысы бойынша ол 1.6%-дан 2.8%-ға дейін өсті. Сонымен қатар өсім өңдеуші сегменттің арқасында орын алды. Мұнда жалпы шығарылым 5.4%-ға дейін үдеді. Өткен жылмен салыстырғанда өндіріс мына бағыттарда дамыды: электр жабдықтары (+60.1%), тігін бұйымдары (+57.6%), жеңіл өнеркәсіп (+37.8%), машина жасау (+35.3%), жиhаз өндірісі (+19.9%), металл бұйымдары (+14.6%), сусындар (+12.5%), киім-кешектер (+11.7%) және тамақ өнімдері (+8.1%). Ал керісінше төмендеу мына салаларда байқалды: металлургия өндірісі (-5.2%) және темекі бұйымдары (-3.8%). 

Тағы бір айта кетер жайт, тау-кен өндіру саласының дамуы бәсеңдеуін жалғастырып, нөлден сәл ғана жоғары деңгейде қалыптасты (+0.2%). Өткен жылмен салыстырғанда көмір өндіру (-13.7%) мен темір кендерін (-29.1%) өндіру деңгейі төмендеп кетті. Ал басқа да пайдалы қазбаларды өндіру керісінше өсті (+22.7%). Қазақстан үшін негізгі экспорттық тауар – мұнай өндіруде шамалы өсім байқалды (қаңтар-ақпанда – 0.1%, тоқсан бойынша 0.7%). Экономиканың бұл секторы сыртқы факторларға әлі де тәуелді.

Қызмет көрсету секторында негізгі салалар әр түрлі бағытта дамыды. Айталық, телекоммуникация мен байланыс саласы бәсеңдеуін жалғастырып, 10.8%-ға келіп тұрақтады. Сауда саласы бұрынғы деңгейінде қалды. Тек көлік және қоймада сақтау саласы ғана өсіп, 7.6%-ды құрады. 

Байланыс саласында өсімнің бәсеңдеуі негізінен интернет желісі мен теледидар қызметінің даму қарқынының төмендеуі себебінен орын алды. Сауда саласында тежелу бөлшек сауда сегментінде тіркелді: азық-түлікке жатпайтын тауарлардың өсу қарқыны төмендеп жатыр, ал азық-түлік тауарларын сату тым қымбаттап кетуі себебінен 5.9%-ға төмендеп кетті. 

Қымбатшылық халықтың сатып алу қабілетіне кері әсер етуде. Көтерме сауда 11.1%-ға өсті. Мұндай өсім азық-түлікке жатпайтын тауарлар мен өндірістік-техникалық мақсаттағы тауарларды сату деңгейінің өсуімен қамтамасыз етілді. Ал азық-түлік сату бұрынғы деңгейінде қалды. Соның нәтижесінде сауда саласында тоқырау нышаны байқалуда. 

Көлік және қоймаға жинау саласы өсті. Бұған жүк айналымының қайта қалпына келуі (+0.2%), жолаушы тасымалдау (+16.2%) мен жолаушы айналымының (+25.9%) өсуі есебінен қол жеткізілді. Соның нәтижесінде кәсіпорындардың тасымалдаудан түсетін табыстары 1.16 трлн теңгені құрады.

Наурызда 30 фактордың 21-і экономиканың қызып тұрғанын көрсетеді. Талдау 4 блок бойынша жүргізілді: инфляция, сондай-ақ монетарлық, экономикалық және сыртқы шарттар. Сондай-ақ біз ҚРҰБ баспасөз хабарламасына семантикалық талдау жүргіздік.

Айталық, өткен дәшбордпен салыстырғанда монетарлық шарттар блогындағы 2 көрсеткіш және экономикалық шарттар блогындағы 1 көрсеткіш қызу аймағына өтті. Сонымен қатар наурыз айында іскерлік белсенділіктің жақсарып, бір мезетте тұтынушылық бағалардың өсуінің тежелгені байқалды. Инфляция қарқыны жоғары базаның техникалық әсері есебінен түсті. Дезинфляциялық әсер беретін басқа іргелі факторлар анықталған жоқ. Сонымен қатар инфляциялық ахуалдың нашарлау қаупі күшейе түсті. Бұған мемлекет тарапынан іскерлік белсенділікке қолдау көрсетуге қосымша қаржы бөлінгені және ТКҚ және ЖЖМ нарығында жылдар бойы әкімшілік шектеулердің сеебінен пайда болған теңсіздіктердің материалдана бастауы себеп болды. Негізі іскерлікті қолдау артық сұранысты тудыратыны белгілі.

Осылайша іскерлік белсенділіктің жандануы, ұзаққа созылған геосаяси қауіп-қатерлер, АҚШ пен ЕО банк жүйелеріндегі кішігірім дағдарыстар және инфляциялық үдерістерді, сондай-ақ инфляциялық үдерістерді қалыптастыру бойынша алғышарттардың нашарлауы аясында реттеуші «қаршығалық» саясатты маусымның ортасына дейін жалғастырады. Бұл базалық мөлшерлемені алдағы отырыста бұрынғы деңгейінде сақтау бойынша болжамдарымызды айқындайды.

2023 жылдың 2 айының қорытындысы бойынша ҚЭИ өсімі бәсеңдеп, 4.0%-ды құрады.

Қызметтер көрсету секторындағы өсімнің 7.6%-дан 5.0%-ға бәсеңдеуі салдарынан аздаған салқындық байқалады. Бұл ретте тауарлар өндірісі секторы керісінше 2.3%-дан 2.7%-ға дейін өсті.

Экономиканың басты салалары өздерінің оң серпінде дамуын жалғастырды. Бұл ретте байланыс саласында, көтерме және бөлшек саудада, көлік және қоймаға жинау, сондай-ақ тау-кен өндіру секторларында өсу қарқынының аздап төмендегені байқалды.

Нақты секторда ең жоғары өсімді құрылыс саласы көрсетті – 12.8%. Қаңтар-ақпанда тұрғын үй ғимараттары құрылысы 11.8%-ға қысқарды. Бұл ретте тұрғын үй емес  орынжайлар құрылысы 35.4%-ға артып, тұрғын үй құрылысындағы қысқаруды білдіртпеді. Басқа да ғимараттар салу 5.3%-ға өсті.  Саланың бұлайша жоғары қарқынмен өсуі негізгі капиталға жұмсалатын инвестицияның 19.3%-ға (өткен жылы +2.6%) көбейгендігі, құрылыс жобаларының қолданысқа берілуі және мемлекет тарапынан тұрақты түрде көрсетіліп жатқан қолдаулардың арқасында орын алуда.

Ауыл шаруашылығы саласында өсу қарқыны 3.9%-ға дейін үдеді. Бұл мал шаруашылығы өнімдерінің негізгі түрлері өндірісінің 4.1%-ға артқандығына байланысты болды.

Өнеркәсіп секторында жағдай бірмәнді емес. Ол 1.6%-ға өсті. Тау-кен өндірісі саласында өсім 1.2%-дан 0.5%-ға дейін баяулады. Өткен жылмен салыстырғанда көмір (-15%) және темір кендерін өндіру (-29.8%) азайып кетті. Алайда түсті металдар (+7.6%) мен басқа да пайдалы қазбаларды өндіру (+12.9%) бұл қысқаруларды білдіртпеді.

Сонымен қатар шикі мұнай мен газ өндірісі өткен жылғы деңгейінде қалды. Бұған біздің пікірімізше, КҚК-да мұнай жөнелту бойынша кезекті проблеманың туындауы әсер етті.

Өңдеуші салада Өнеркәсіптік өндіріс индексінің өсімі 2.5%-ды құрады. Сектордың бұлайша өсуі тоқыма бұйымдарының (+54.1%), электр құрылғыларының (+48.7%), жеңіл өнеркәсіптің (+34.3), машина жасаудың (+31.5%) және сусын шығарудың (+22.6%) қарқынды өндірісі арқасында қамтамасыз етілді. Металлургия (-11.3%) және темекі бұйымдары өндірісі (-2.6%) керісінше қысқарды.

Қызметтер көрсету секторындағы салқындық негізгі салалардағы өсу қарқынының бәсеңдеуі есебінен орын алды. Қаңтардағы «шарықтаудан» кейін осылай болуы заңды құбылыс.

Айталық, телекоммуникация және байланыстағы өсім 18.1%-дан 12.0%-ға, сауда 19.4%-дан 11.5%-ға, көлік және қоймаға жинап қою 8.0%-дан 6.1%-ға дейін бәсеңдеді.

Байланыс саласы интернет (+22.3%) және теледидар (+16.5%) желілері қызметі арқасында өсуде. Өйткені олардың дамуына мемлекеттік бағдарламалар мен жоспарлар арқылы қолдау көрсетілуде.

Көтерме және бөлшек саудада да өсу қарқыны төмендеуде. Бұл ретте бөлшеке саудаға азық-түлік тауарлары жағымсыз әсер етуде. Өйткені олардың сатылым деңгейі -5.5%-ға дейін азайды. Бұған халықтың нақты табыстарының түсіп, бағаның айтарлықтай өскендігі себеп болуда. Көтерме сегментте азық-түлік және азық-түлікке жатпайтын тауралардың сатылымы тұрақты түрде өсуде.

Көлік және қоймаға жинап қою салаларында әсіресе жолаушылар тасымалы (+19.0%) мен жолаушы айналымында (+33.8%) жақсы көрсеткіштер тіркелді. Соның нәтижесінде кәсіпорындардың тасымалдаудан түскен табыстары 738.0 млрд теңгені құрады.

2023 жылдың алғашқы айында ҚЭИ жақсы өсіп, 5.0%-ды құрады.

Мұндай үдемелі даму нақты сектор (+2.3%)мен қызмет көрсету секторының өсуімен (+7.6%) қамтамасыз етілді. Экономиканың барлық негізгі салаларында оң серпін байқалды. Бұл ретте өсуге негізгі үлесті: көтерме және бөлшек сауда, сондай-ақ байланыс саласы қосты. Нақты секторда ең жоғары өсім құрылыс саласында байқалды.

Өнеркәсіп 2022 жылдың қаңтарының деректері бойынша 1.4%-ға өсті. Өткен жылдың қазан айынан бері тау-кен өндірісі саласы тұңғыш рет өсу аймағына өтіп, 1.2%-ды (2022 қаңтарында 7.2%) құрады. Мұндай өсімді мұнай (+1%), түсті металдарды (+9.1%) және басқа да пайдалы қазбаларды өндіру (+7.6%) қамтамасыз етті. Алайда өткен жылмен салыстырғанда көмір өндірудің төмендегені және темір кендерін өндірудің одан әрі төмендегені байқалды.

Өңдеуші саланың жалпы қосылған құны (ЖҚҚ) 1.6%-ға өсті. Бұған фармацевтикалық өнімдер (+51%), азық-түлік өнімдері (+9.8%), сусындар (+33.2%), тоқыма (+25.5%) және темекі бұйымдары (+21.3%), машина жасау (+12.1%) өндірісін арттыру нәтижесінде қол жеткізілді. Бұл ретте киім-кешек өндірісі (-13.8%) мен металлургия өндірісі (-7.4%) төмендеді.

Құрылыс саласы 12.5%-ға айтарлықтай өсті. Қаңтарда тұрғын үй ғимараттарын салу құрылысы өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 31.5%-ға қысқарса, тұрғын үйге жатпайтын ғимараттар құрылысы керісінше 39.1%-ға артты. Бұл тұрғын үй құрылысының теріс әсерін білдірмей жіберді. Құрылысжайлар салу 14.4%-ға өсті. Бұған біздің пікірімізше негізгі капиталға инвестиция салуды арттыру, құрылыс жобаларын жүзеге асыру және мемлекет тарапынан аталмыш салаға ұзақ уақыт қолдау көрсетудің арқасында қол жеткізілді.

Қызмет көрсету саласында барлық негізгі салалар жақсы өсімді көрсетті.

Айталық, телекоммуникация мен байланыс нарығындағы өсім +18.1%-ды, ал саудада +19.4%-ды құрады: бөлшек саудалық сектор 20.8%-ға, ал көтерме саудалық сектор 18.8%-ға өсті. Салалардың үдемелік өсімін қаңтар оқиғасына байланысты өткен жылдың төмен базасының нәтижесімен түсіндіруге болады.

Бұл ретте мемлекет азаматтарды сапалы интернетпен қамтамасыз ету мақсатында ұлттық жобалар арқылы байланыс саласын дамытуға қолдау көрсетуде. Ал сауда саласы банктер тарапынан қолдау көрсету арқылы қолдау табуда.

Көлік және қоймаға жинап қою саласында ҰСБ деректеріне сәйкес әдістемелер қайта қаралды. Нәтижесінде қаңтарда өсім 7.9% деңгейінде болды (жаңа әдістеме бойынша өткен жылы +8.6% болған еді). Өсім жолаушы айналымының 49.3%-ға үдеуі және жолаушы тасымалдаудың 32.5%-ға өсуі арқасында қамтамасыз етілді. Ағымдағы жылдың алғашқы аында кәсіпорындардың табыстары 371.5 млрд теңгені құрады.

Дэшборд нәтижесі бойынша желтоқсанда 30 фактордың 20-сі экономиканың қызып тұрғанын көрсетті. Талдау 4 блок бойынша жүргізілді: инфляция, сондай-ақ монетарлық, экономикалық және сыртқы шарттар. Сондай-ақ ҚРҰБ баспасөз хабарламасына семантикалық талдау жүргізілді.

Өткен дэшбордпен салыстырғанда монетарлық шарттар блогындағы 1 көрсеткіш пен экономикалық шарттар блогындағы 2 көрсеткіштің қызу аймағына өткендігі байқалды. 2023 жылдың қаңтарында экономикалық белсенділік айтарлықтай үдеді. Бұл ретте бағалар да біртіндеп өсіп жатты. Сәйкесінше экономиканың қызуы көтерілді. Экономиканың бұлайша дамуы өткен жылы экономиканың зардап шеккен салаларының қайта қалпына келіп, өсе бастағандығы арқасында орын алды.

Біздің пайымдауымызша, ағымдағы көрсеткіштердің теңгерімі инфляциялық жағдайдың жұмсара бастағанына сәйкес келіп тұр. Өйткені тұтынушылық сұраныс аздап төмендеді. Тұрақсыз және жоғары инфляциялық болжамдар, базалық инфляциялық қысымның өсуі және мемлекет тарапынан ынталандырулардың жоғары болуы, осының барлығы тұтынушылық белсенділікті сақтауға бағытталған. Сәйкесінше инфляциялық тәуекелдер басым болмақ. Осыған байланысты біздің болжауымызша, базалық мөлшерлеме ағымдағы деңгейінде қалады және инфляциялық үрдіс белең алса да, реттеуші «қаршығалық» іс-әрекетін жалғастырады.

2022 жылдың қорытындылары бойынша ҚЭИ өсімі 3.5%-ды құрады. Желтоқсанда ҚЭИ өсу қарқыны +5.1%-ы болды. Бұл жақсы, қалпына келуші серпін.

2022 жылы экономиканың өсуіне негізгі үлес қосқан салалар – ауыл шаруашылығы, құрылыс және байланыс. Осы ретте дамуға ең кері әсер еткен сала – өнеркәсіп болды. Осылайша жыл соңына қарай қызмет көрсету саласы мен тауар өндіру секторының аздап қалпына келгендігі байқалды.

Ауыл шаруашылығы саласы 9.1%-ға өсті. Бұл рекорд. Бұған соңғы он жылда астық түсімінің ең жоғары болғаны арқасында қол жеткізілді. Бұл әрине, жиын-терім жұмыстарын мемлекет тарапынан қаржыландыру және лизинг арқылы ауыл шаруашылығы техникаларына қолжетімділіктің өсуі аясында орын алды.

Құрылыс саласы өзіндік құнның қымбаттағанына қарамастан, жыл соңына қарай айтарлықтай өсті. Нәтиже + 9.4%. 2022 жылы тұрғын үй құрылысы 13.7%-ға, тұрғын үй емес құрылыс 21.7%-ға және құрылысжайлар 9.7%-ға өсті. Біздің есебіміз бойынша мұндай өсімдерге ірі құрылыс жобалары, жөндеу жұмыстарының аяқталуы және ұзаққа созылған фискалды ынталандырулар арқасында қол жеткізілді.

Өткен жылы өнеркәсіп экономиканың бас ауруына айналды. Ірі кен орындарындағы жөндеу жұмыстары, Каспий құбыр желісі консорциумы жұмысындағы көптеген іркілістер және Ресейге қара металл жеткізу көлемінің азаюы салдарынан тау-кен өндірісі саласы сәуірден бастап, жыл соңына қарай 1%-ға төмендеді. Бір жыл ішінде мұнай өндіру 1.9%-ға, газ өндіру 1%-ға, темір кенін өндіру 20.6%-ға және басқа да пайдалы қазбаларды өндіру 7.6%-ға төмендеп кетті. Өңдеуші өнеркәсіптің даму серпіні бәсеңдеп, жыл соңына қарай 3.4%-ға дейін төмендеді.

Өндірістің мына түрлерінде жұмыс қарқыны суына бастады: темекі бұйымдары өндірісі 11 ай ішінде с 9.8%-дан 7.9%-ға дейін, тоқыма бұйымдары өндірісі 8.1%-ден 5.3%-ға дейін, металлургия өндірісі 3.9%-ден 1.9%-ға дейін бәсеңдеді. 2021 жылмен салыстырғанда жиhаз өндірісі -10.7%-ға, фармацевтика өнімдері -10.3%-ға және сүт өнімдері -7.1%-ға төмендеп кетті.

Қызмет көрсету саласы бойынша телекоммуникация және байланыс нарығында жақсы өсім байқалды (+8.0%). Мұны телефон байланысы қызметі бәсеңдеса де, интернет қызметінің тез дамып жатқанымен түсіндіруге болады. Көлік және қоймалау саласы соңғы айлары жүк тасымалдаудың төмендеуіне және жүк айналымы өсімі қарқынының бәсеңдеуіне байланысты 2.8% және 1.0% деңгейінде сақталды.

Сауда саласында өсім байқалды. Ол жазғы-күзгі кезеңнен кейін, жыл қорытындысы бойынша 5.0%-ға өсті. Бөлшек сауданың өсу қарқыны 2.1%-ды, ал көтерме сауданың өсу қарқыны 6.3%-ды құрады. Өткен жылы экономикада инфляциялық қысым жоғары болды. Сол себептен салалар арасында трендтер өзгерді. Оларда азық-түлік тауарлары нарығы көтерме сегментке қайта бағдарланып қана қоймай, оларға деген сұраныс азайды. Осы ретте бөліп төлеу бағдарламаларының көбеюі және бөлшек саудалық кредит берудің артуы азық-түлікке жатпайтын тауарларға деген сұранысты арттырды.

Дэшборд нәтижесі бойынша желтоқсанда 30 фактордың 17-сі экономиканың қызып тұрғанын көрсетті. Талдау 4 блок бойынша жүргізілді: инфляция, сондай-ақ монетарлық, экономикалық және сыртқы шарттар. Сондай-ақ ҚРҰБ баспасөз хабарламасына семантикалық талдау жүргізілді.

Өткен дэшбордпен салыстырғанда монетарлық шарттар блогындағы 1 көрсеткіш және сыртқы шарттар блогындағы 1 көрсеткіш суыну аймағына өтті. 2022 жылдың желтоқсанында экономикада бағалардың қызуы аздап басылды. Бұған ішкі монетарлық шарттарды қатаңдату және сыртқы инфляциялық толқынның жағымсыз әсерін жұмсартудың арқасында қол жеткізілді. Содан өткен жылдың көктемінен бері тұңғыш рет экономиканың даму қарқынында оң өсім байқалды.

Сондықтан дәл қазіргі жағдайда пайыздық мөлшерлемені одан әрі көтеру стагфляцияның болу қаупін арттыра түседі деп ойлаймыз. Базалық мөлшерлемені қазіргі деңгейінде қалдыру бағалардың одан әрі өсуін тежеу және іскерлік белсенділіктің оң серпінін сақтау міндеттері арасындағы тепе-теңдікті ұстап тұруға мүмкіндік береді.

2022 жылдың 11 айы ішінде ҚЭИ біртіндеп қалпына келіп, 3.2%-ды құрады.

Бұл жерде қызмет көрсету өндірісі секторында өсу қарқыны қалпына келе бастаса, тауарлар секторында өсу қарқыны бәсеңдеп жатыр. Құрылыс пен өнеркәсіп секторларында әлі де салқындық байқалады. Сауда саласы болса қалпына келе бастады. Бұл жақсы нышан. Ал ауыл шаруашылығы мен байланыста өсім тұрақты сипатта.

Өнеркәсіп секторы тұралап жатыр: тау-кен өндіру саласы сәл жақсарғаны болмаса әлі де теріс аймақта (10 ай ішінде -1%-дан қазір -0.9%-ға дейін). Өңдеуші саланың өсімі 4.3%-дан 4.2%-ға төмендеді. Өндіру саласының да мәселесі жетіп артылады: шикі мұнай өндіру (-2.2%), табиғи газ (-1.4%), темір кені (-20.2%) және басқа да пайдалы қазбалар (-8.9%). Өңдеуші сектор темекі бұйымдары өндірісі (12.7%-дан 9.8%-ға дейін), жеңіл (7.8%-дан 6.9%-ға дейін) және металлургия өнеркәсібі өсімінің (4.4%-дан 3.9%-ға дейін) бәсеңдеуі себебінен аздап төмендеп жатыр.

Құрылыс саласында өсу қарқынының суына бастауына тұрғын үйге жатпайтын ғимараттар мен құрылысжайлар құрылысы өсімінің төмендеуі себеп болды.

Бұл ретте сауда секторы жоғары қарқынмен өсті. Мұнда бөлшек сауда 1.4%-дан 2.0%-ға, ал көтерме сауда 5.3%-дан 6.0%-ға жоғарылады. Алайда азық-түлік тауарлары саудасының өсімі керісінше төмендеп жатыр. Бұған, біздің пікірімізше инфляцияның және халықтың сатып алу қабілетінің өсуі себеп болуда (қарашада азық-түлік инфляциясы +24.1%).

Қызмет көрсету секторында көлік және қоймалау саласы бұрынғы деңгейінде қалды. Бұған жүк тасымалдау көлемінің 3.1%-ға және жүк айналымының өсу қарқынының 1.8%-ға төмендеуі себеп болды.

Ауыл шаруашылығы биыл астық түсімінің жақсы болуының арқасында 8.5%-ға өсті. Ал телекоммуникация мен байланыс нарығында өсім +7.6%-ды құрады: Алматы мен Астанада интернет қызметі қымбаттап жатыр.

Дэшборд нәтижесі бойынша қарашада 30 фактордың 20-сы экономиканың қызып тұрғанын көрсетті. Талдау 4 блок бойынша жүргізілді: инфляция, сондай-ақ монетарлық, экономикалық және сыртқы шарттар. Сондай-ақ ҚРҰБ баспасөз хабарламасына семантикалық талдау жүргізілді.

Өткен дэшбордпен салыстырғанда инфляция блогындағы 1 көрсеткіш қызу аймағына өтіп кетті. Бағаларға қатысты факторлардың қызуы көтеріліп жатыр. Ал іскерлік белсенділік пен экономиканың өсімі керісінше суынып-ақ кетті. Не керек, стагфляцияның туындау қаупі артуда. Соның себебінен бюджеттік шығындар да артуы әбден мүмкін. Бұл жағдайда пайыздық мөлшерлемені шектен тыс көтеру бюджет тапшылығын арттыруы мүмкін. Ал егер бюджет тапшылығы артатын болса, ол инфляцияны бақылауда ұстауды қиындатып жібереді. Ішкі экономиканың даму келешегіне қатысты қауіп-қатерлерді ескерер болсақ, орнықты өсім мен тұрақты инфляцияны қамтамасыз етуде басты мәселе – ол шешімдерді өте байыппен қабылдау, сондай-ақ бюджеттік және ақша-несие саясатының өзара үйлесімділігін қамтамасыз ету.

2022 жылдың 10 айы ішінде ҚЭИ өсімі біздің күткеніміздей бәсеңдеуін жалғастырып, 3.1%-ды құрады. 9 айдың ішінде өсім 3.5%-ға жетті.

Тауарлар мен көрсетілетін қызметтер өндірісі секторларында өсу қарқыны төмендеуде. Сонымен қатар өнеркәсіпте, саудада, көлік және қоймалауда өсу қарқыны бәсеңдедеді. Ал ауыл шаруашылығы мен байланыс керісінше өсті.

Өнеркәсіптік секторда өсім бәсеңдеуде: тау-кен өндірісі саласы теріс аймаққа енді (-1%), өңдеуші саланың өсімі 4.6%-дан 4.3%-ға дейін түсті. Шикі мұнайды (-2.5%), табиғи газды (-1.5%), темір кенін (-18.5%) және басқа да пайдалы қазбаларды (-9.9%) өндіруде әр түрлі қиындықтар пайда болды.

Бұған дейін құрылыс саласы нарығында қызып кету жағдайы орын алған болатын. Енді бұл сала өзінің әлеуетті деңгейіне біртіндеп оралуда.

Өнеркәсіптегі мәселелер көрсетілетін қызметтер саласының жекелеген секторларына да әсер етуде. Айталық, ішкі сауда +4.3%-дан +4.1%-ға дейін бәсеңдеуін жалғастырды. Біздің болжауымызша бұған азық-түлік бағасының өсуі (қазан айында ж/ж +23.1%) және өткен жылдың жоғары базасы себеп болды. Көлік және қоймалауда өсім 4.8%-дан 3.9%-ға дейін салқындады. Ал бұған жүк тасымалының 2.9%-ға және жүк айналымының өсу қарқынының 3.0%-дан 2.5%-ға дейін түскендігі ықпал етті.

Осы ретте астық түсімінің жақсы болуының арқасында ауыл шаруашылығы саласының өсімі 8.2%-ға жетті.

Телекоммуникация және байланыс өз кезегінде озық түрде дамуып жатыр (+7.1%). Мұны Алматы мен Астанада интернет қызметі бағасының өскендігімен түсіндіруге болады.

ҚЭИ өсу қарқыны төмендеуде: 2022 жылдың 8 айының қорытындысы бойынша +3.7%-дан, 9 ай ішінде +3.5%-ға дейін бәсеңдеді

Экономиканың 6 секторының 4-де: өнеркәсіп, құрылыс, сауда, көлік және қоймалауда өсу қарқынының төмендегені байқалады.

Өнеркәсіпте бәсеңдеу өңдеуші және тау-кен өндіру салаларын қамтыды. Соңғысы өткен жылдың деңгейінде қалды. Себеп: мұнайгаз және металлургия салаларындағы проблемалар. Мұнай өндіру Қашаған мен Теңіздегі жөндеу жұмыстарына байланысты қысқарды. Ал металл өндіру жұмысы темір кендерін Ресейге жеткізу қиындықтарына байланысты бәсеңдеді.

Біздің пікірімізше құрылыс жұмыстарының бәсеңдеуіне құрылыс материалдарының қымбаттағаны, тұрғын үй құрылысына жұмсалатын инвестицияның қысқарғаны және ірі мемлекеттік жобалардың аяқталуы себеп болды.

Осы аралықта нақты сектордың түйткілді мәселелері қызмет көрсету саласына да әсер етеді. Мұнда сауда, көлік және қоймалау жұмыстары қысқарды. Ішкі сауда өсімінің +5.2%-дан +4.3%-ға дейін әлсіреуі азық-түлік бағаларының қымбаттағанына (қыркүйекте +22.2% ж/ж) және РФ-мен арадағы сауда-саттықтың оң сипаттағы есеңгіртеулерінің көмескілене бастауы себеп болса керек. Азық-түлік тауарларының сатылымы ақшалай көрсетілімде өсіп жатқандығына қарамастан, нақты табиғи көлемі қысқарып жатыр. Көтерме саудада керісінше азық-түлік тауарларының сатылымы өсуде. Бұл дегеніңіз сауда нарығының көтерме сегментке ойысып жатқандығын білдіреді.

Соңғы деректер бойынша ҚЭИ бәсеңдеп жатыр: 1 тоқсанның қорытындысы бойынша +6.5%-дан 8 ай ішінде +3.7%-ға дейін бәсеңдеді.

Экономиканың басты секторлары өткен жылмен салыстырғанда өсуде. Бірақ өнеркәсіп пен сауда салаларында өткен айлармен салыстырғанда өсу қарқыны бәсеңдеген.

Өнеркәсіптің негізгі секторы тау-кен өндіру саласы. Дәл осы сектор қазір өнеркәсіптің өсу қарқынына кері әсер етіп жатыр. Бұл Қашағанда жоспардан тыс, ал Теңізде жоспарлы жөндеу жұмыстары себебінен мұнай өндірудің тоқтағанына байланысты болды. Сондай-ақ бұған ең ірі Каспий құбыр желісі консорциумының (КҚК) жұмысындағы үнемі болып жатқан іркілістер де әсер етті. Өйткені бұл құбырмен сыртқа қазақ мұнайының басым бөлігі айдалады.

Алайда егер бұрын металл кенін өндіру мұнайгаз секторының мәселелерін жартылай болса да жауып жүрсе, қазір бұл салада да белгілі бір қиындықтар туындап жатыр.

Айталық, соңғы деректер бойынша кен өндіру бәсеңдеуде. Біздің пікірімізше бұл Қазақстаннан Ресейге қара металл, темір кендері және концентраттарды жеткізу көлемінің айтарлықтай азаюына байланысты болып отыр. Темір кендерін өндіру 15.5%-ға түсті.

Ішкі сауда өсімінің 6.2%-дан 5.2%-ға дейін түсуіне азық-түлік бағаларының өсуі (тамызда +20.8% ж/ж) және инфляциялық болжамдардың нашарлауы себеп болды.

Мұның барлығы адамдардың азық-түлікке едәуір көп ақша жұмсауына әкеп соғады. Сәйкесінше тұтыну қысқара береді. Өз кезегінде бөлшек сауда секторында азық-түлік тауарларының сатылу көлемі азаяды. Осы ретте ақшалай түрде ол өседі. Сонымен қатар көтерме саудада азық-түлік тауарларының сатылымы өсіп жатыр. Бұл сауда нарығының көтерме саудаға бет бұра бастағанын көрсетеді.

Дэшборд нәтижесі бойынша 29 фактордың 19-ысы экономиканың тұрақты түрде қызып тұрғанын көрсетеді. Талдау 4 блок бойынша жүргізілді: инфляция, сондай-ақ монетарлық, экономикалық және сыртқы жағдайлар. Сондай-ақ ҚРҰБ баспасөз-релизіне семантикалық талдау жүргізілді.

Бұған дейінгі дэшбордпен салыстырғанда инфляция блогындағы 1-ші көрсеткіш және монетарлық жағдайлар блогындағы 2-ші көрсеткіш суыну аймағына өтті. Алайда бұған дейін бақылауға алынған көрсеткіштердегі «қызып кету» белгілері Үкімет пен ҚРҰБ жағдайды тұрақтандыру үшін шаралар қабылдаулары керектігін білдіреді. Біз ҚРҰБ Ақша-кредит саясаты жөніндегі комитетінің келесі отырысында базалық мөлшерлеменің одан әрі көтерілетінін күтеміз.